Jak-3: Myśliwiec manewrowy

Yak-3

Rodzina jednomiejscowych myśliwców Jakowlewa rozwijała się od wersji Jak-7 do Jak-9, a jej zwieńczeniem był lekki myśliwiec Jak-3 z 1944r.-samolot tak doskonały, że Luftwaffe odradzała swoim pilotom podejmować z nim walkę.

Tło historyczne

Gdy 22 czerwca 1941r. Hitler uderzył na Związek Radziecki, WWS (Wojenno-Wozdusznyje Siły Raboczo-Kriestiankoj Krasnoj Armii, "Wojenne Siły Powietrzne Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej") nie były zdolne przeciwstawić się agresorom: niemal wszystkie typy radzieckich samolotów pierwszej linii były przestarzałe. Wśród prototypów nowych myśliwców najlepszy był prawdopodobnie Jak-1, jednak i on miał wadę typową dla radzieckich samolotów, czyli słabe uzbrojenie, a ponadto był bardzo trudny w pilotażu dla słabo wyszkolonych pilotów, od których wymagano dodatkowo operowania tak narowistym samolotem z lotnisk pokrytych trawą, błotem lub deskami. Mimo to Jaki miały odegrać ogromną rolę w pokonaniu Luftwaffe.

Historia od Jak-1 przez 7 do 9

W 1938r. zakłady Jakowlewa dostały zezwolenie na zaprojektowanie "myśliwca frontowego". Jakowlew przeanalizował projekty Messerschmitta Bf 109 i Supermarine Spitfire'a. lecz nie mając doświadczenia w projektowaniu metalowych konstrukcji z pracującym poszyciem, zdecydował się na konstrukcję tradycyjną. W tym czasie chowane podwozia nabrały już finezji, co pozwoliło zaprojektować podwozie o szerokim rozstawie kół, chowające się w kierunku do kadłuba i zamocowane  przed przednim dźwigarem. Do chowania i wypuszczania podwozia zastosowano siłowniki pneumatyczne, podobnie jak w przypadku duraluminiowych klap krokodylowych.W celu zmniejszenia oporu połączone chłodnice glikolu i oleju umieszczono w tunelu pod kadłubem za krawędzią spływu skrzydeł, a chwyty powietrza do gaźnika umieszczono na krawędziach natarcia skrzydła przy kadłubie. Uzbrojenie składało się z działka SzWAK kal. 20mm oraz 2 szybkostrzelnych km SzKAS kal. 7,62mm.

Jak-1

Pierwszy udany lot prototypu odbył się 13.01.1940r. Niestety samolot został rozbity z powodu błędu produkcyjnego 27 kwietnia. Oblatywacz zginął. Mniej więcej w chwili katastrofy gotowy był 2 prototyp. Najbardziej irytującą usterką Jak-1 było zmęczeniowe pękanie aluminiowych przewodów paliwowych, co spowodowało kilka pożarów w czasie lotów. Układ pneumatyczny był zawodny, broń pokładowa często nie odpalała, a odsuwana część osłony kabiny równie często się zacinała. W ostatnich tygodniach 1940r. dostarczono 64 egzemplarze Jak-1.
 

Już w lipcu 1940r. rozpoczęto próby w locie wersji I-26 z miejscami w układzie tandem; próby szybko te uzyskały wysoki priorytet. Konstrukcja została uproszczona, zmniejszono liczbę części i uproszczono technologię produkcji. Produkcja UTI-26 rozpoczęła się na małą skalę wiosną 1941r., lecz łatwość pilotażu i prostota wytwarzania podsuneła pomysł zbudowania wersji myśliwskiej. Dlatego w czerwcu 1941r. na podstawie dwómiejscowego  Jak-7UTI zbudowano myśliwiec Jak-7B.

Jak-7

W połowie 1942r. rozpoczęto produkcję ulepszonej wersji z oznaczeniem Jak-9. Miała ona poprawioną chłodnicę i kanał chłodnicy oleju, zmieniony ster kierunku, przeprojektowane skrzydła z metalowymi dźwigarami, poprawionymi lotkami i klapami, proste, ustawiane na ziemi klapki wyważające na wszystkich powierzchniach sterowych, poprawiony sposób zabudowy uzbrojenia, wciągane kółko ogonowe, nowe rury wydechowe i wiele drobniejszych zmian.


Powstanie myśliwca Jak-3

Pod koniec 1941r. powstała wersja Jak-1M, będąca próbą stworzenia lżejszego samolotu; jednocześnie rozpoczęto prace nad podstawowym myśliwcem do walk kołowych na niskich i średnich wysokościach, któremu nadano nazwę Jak-3. Konieczność zwiększenia wydajności i zwłoka w pracach nad wybranym  jako napęd silnikiem WK-107 sprawiła, że projekt ten zarzucono, lecz w sierpniu 1943r. Oleg K. Antonow powrócił do niego i prace ostro ruszyły z miejsca.

Jak-3

Pierwszy egzemplarz nowego myśliwca Jak-3 wysłano do prób 3 marca 1944r., a zgoda na produkcję zapadła w czerwcu. 
Gdy w maju 1945r. zakończono produkcję, liczba zbudowanych samolotów Jak-3 osiągneła 4848 sztuk.

Jak-3

Dzieje wojenne Jak-3


Jak-3 szybko zyskał reputację, jako najlepszy radziecki myśliwiec do walki kołowej. Luftwaffe wydało słynny rozkaz nakazujący pilotom "unikanie walki z myśliwcami Jak bez chłodnicy oleju pod silnikiem", a gdy w sierpniu 1944r. francuski pułk Normandie-Niemen otrzymał możliwość wyboru dowolnego myśliwca alianckiego, piloci jednomyślnie wybrali Jak-3 i nigdy nie mieli powodów do narzekania. W 1945r. ta słynna jednostka zabrała 42 myśliwce Jak-3 do Francji. Pojedyncze samoloty Jak-3 używane były podczas wojny i po wojnie w ludowym lotnictwie polskim. Za to w lotnictwie Jugosławii były bardzo powszechną maszyną.

Jak-3 pułku "Normandia-Niemen", Muzeum Lotnictwa i Astronautyki Le Bourget

Jak-3 Belgrad 

Doświadczalne Jak-3

Najszybszy z Jaków doświadczalnych był Jak-3B/108 z silnikiem WK-108, który przy pełnej masie startowej osiągnął prędkość 745 km/h, oraz Jak-3RD z silnikiem rakietowym Głuszko RD-1 w tyle kadłuba, który osiągnął 801 km/h w łagodnym wznoszeniu. Z kolei najlepszym dowodem na przydatność jednego z wariantów-Jak-3T/57 z działkiem 57 mm do niszczenia czołgów-jest to, że samolot wystartował tylko raz.

Ciekawostki

• Oznaczenie Jak-3M noszą latające repliki Jaka-3, budowane od 1992 w niewielkiej ilości przez zakłady Strieła w Orenburgu, bazujące częściowo na oryginalnych planach. Bazują one na wersji podstawowej Jaka-3, z kabiną pilota w pierwotnym – przednim położeniu. Samoloty te mają konstrukcję całkowicie metalową z elementami kompozytowymi. Napęd stanowi amerykański silnik Allison V-1710 o mocy 1325 KM, śmigło Hamilton Standard. Samoloty pozbawione są uzbrojenia i posiadają nowoczesne wyposażenie pilotażowe. Wizualnie wyróżnia je m.in. mały wlot powietrza nad silnikiem, przed kabiną pilota i inne śmigło. Do 2001 zbudowano 12 sztuk dla celów kolekcjonerskich.

•  7 listopada 1944 doszło do starcia Jaków-3 z 659.IAP z dywizjonem amerykańskich P-38 Lightning z 82.FG, omyłkowo atakującym radzieckie wojska na terenie Jugosławii. Zestrzelono dwa P-38 (według danych radzieckich 4) i, według danych amerykańskich, dwa Jaki.

Podsumowanie

Ciężko jest ten samolot porównywać do innych alianckich maszyn. Z pewnością seria 12-cylindrowych silników WK była dużo gorsza niż brytyjskie merliny pod względem mocy jednostkowej, a zwłasza na dużych wysokościach. Wszystkie seryjne mysliwce ZSRR z okresu II qojny światowej miały stosunkowo małe skrzydła o powierzchni ok. 17 m2, w porównaniu z 22,5 m2 Spitfire'a, 28,1 m2 Hawkera Tempesta i 28,6 m2 Republic P-47; z tego powodu, choć charakteryzowały się małym udźwigiem, miały spory zapas mocy do wykonywania manewrów. Co więcej, warunki na froncie wschodnim były makabryczne i nadwyraz ciężkie, że tylko najwytrzymalsze i najprostrze myśliwce mogły przez dłuższy czas nadawać się do lotu. Nie można zaprzeczyć, że rodzina Jaków ma ogromny wkład w rozgromieniu Luftwaffe.